Sygnaliści - poprawiony projekt ustawy

Rząd poprawił projekt ustawy o sygnalistach

12 kwietnia 2022 roku na stronie Rządowego Centrum Legislacji[1] pojawiła się nowa wersja projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa.

Projekt porządkuje siatkę pojęć, wyjaśnia niektóre wątpliwości interpretacyjne i zawiera kilka nowości.

Zgodnie z unijną dyrektywą[2], od 17 grudnia 2021 roku Polska powinna wdrożyć krajowy system przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych oraz zasady ochrony sygnalistów.

Jednak ustawy wciąż nie ma i nie wiadomo, kiedy wejdzie w życie.

Pierwszy projekt pojawił się w październiku 2021, i po uwagach ekspertów prace zostały wstrzymane. Teraz mamy modyfikację tego projektu ogłoszoną właśnie 12 kwietnia.

To wciąż projekty, nie ma finalnego kształtu.

W praktyce wiele państw członkowskich, podobnie jak Polska, nie dotrzymało tego terminu.

Pierwszym krajem, który przyjął odpowiednie rozwiązania była Dania, która wywiązała się z tego już w połowie 2021. Następne to: Szwecja, Portugalia, Malta, Cypr, Litwa oraz Łotwa, a ostatnio Francja.

Kim jest sygnalista?

Patrząc na etymologię słowa sygnalista[3], to inaczej demaskator nagłaśniający działalność według niego nielegalną czy nieuczciwą. Jest to termin powstały i stosowany w anglosaskim kręgu kulturowym (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Nowa Zelandia).

W ujęciu ustawy, sygnalista to osoba zgłaszająca działania niezgodne z prawem w firmach i instytucjach publicznych.

Potocznie sygnalista jest utożsamiany z donosicielem, którego wydźwięk jest pejoratywny. Dlatego sygnalista ma otrzymać ochronę prawną dla zapewnienia poczucia bezpieczeństwa i ochrony przed odwetowymi działaniami pracodawcy czy współpracowników.

Co nowego w projekcie?

Zmiany mają przede wszystkim charakter redakcyjny, porządkujący, techniczny. Zmian merytorycznych jest stosunkowo niewiele. Poniżej prezentujemy główne zmiany, a w tym m.in.:

• Projekt rozszerza katalog osób, do których ustawa może mieć zastosowanie o: praktykantów, pracowników tymczasowych, funkcjonariuszy służb, żołnierzy zawodowych
• Rozszerza listę podmiotów zobowiązanych do wdrożenia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa. Chodzi o podmioty, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 50 osób – do osiągnięcia progu należy zatem liczyć nie tylko pracowników (jak dotychczas), ale także wszystkie osoby świadczące pracę na podstawie umów. Podmiot nie musi być przy tym pracodawcą,
• Wprowadza również bardziej klarowne przepisy dotyczące zgłoszenia anonimowego, a w tym np. jeśli tożsamość sygnalisty anonimowego zostaje ujawniona, to podlega on ochronie tak samo jak sygnalista nieanonimowy, co nie było takie oczywiste w poprzedniej wersji
• W nowej wersji projektu rozszerzono katalog zakazanych działań odwetowych, m.in. o mobbing, dyskryminację, spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej lub utraty dochodu czy wyrządzenie innej szkody niematerialnej np. poprzez nadszarpnięcie reputacji, zwłaszcza w mediach społecznościowych
• Wprowadzono nowe pojęcie „postępowanie prawne” - postępowanie toczące się na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego lub regulacji wewnętrznych wydanych w wykonaniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności: karne, cywilne, dyscyplinarne, antymobbingowe, o naruszenie dyscypliny finansów publicznych
• Pojawia się także definicja legalna „podmiotu publicznego”
• Doprecyzowano też formę zgłoszenia ustnego poprzez nagrywaną albo nienagrywaną linię telefoniczną lub inny system komunikacji głosowej lub poprzez bezpośrednie spotkanie. Każde zgłoszenie ustne ma być precyzyjnie udokumentowane.
• Usunięto przepis zobowiązujący organizacje do stosowania rozwiązań zapewniających przechowywanie danych osobowych sygnalisty oddzielnie od dokumentu lub innego nośnika informacji obejmującego zgłoszenia
• Projekt rozwiązuje też niektóre wątpliwości zgłaszane przez samorządy i administrację publiczną. Z obowiązku wdrożenia systemu przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych zwolnione zostały gminy liczące poniżej 10 tys. mieszkańców. Pojawia się możliwość wspólnych procedur dla kilku urzędów lub jednostek organizacyjnych w ramach jednej gminy. Zgłoszenia wewnętrzne mogą być obsługiwane przez upoważnione podmioty zewnętrzne
• Projekt skraca okres przechowywania danych w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych z 5 lat, liczonych od dnia przyjęcia zgłoszenia, do 12 miesięcy liczonych od dnia zakończenia działań następczych
• O ile katalog czynów zabronionych pozostawiono bez zmian, to obniżono kary. Rozróżniono utrudnianie (też dodano usiłowanie utrudniania) dokonania zgłoszenia od stosowania przemocy, groźby lub podstępu przy utrudnianiu (usiłowaniu). Ten drugi przypadek zagrożony jest karą do 2 lat pozbawienia wolności. We wcześniejszej wersji projektu brak wdrożenia procedury zagrożony był karą do 3 lat pozbawienia wolności, teraz grzywną
• Projekt wydłuża vacatio legis ustawy z 14 dni do 2 miesięcy. Wskazuje, że podmioty prywatne, zatrudniające od 50 do 249 osób miałyby obowiązek ustanowienia procedury wewnętrznej przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych do 17 grudnia 2023 r. Natomiast podmioty prywatne zatrudniające 250 i więcej osób, a także podmioty publiczne, RPO i organy publiczne mają zrealizować ten obowiązek w terminie 1 miesiąca od wejścia w życie ustawy, czyli faktycznie miałyby na to 3 miesiące.

[1] https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12304351/katalog/12465407

[2] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L1937

[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Sygnalista_(demaskator)

• Informację przygotowała

Jana Jaworska, praktyk HR, coach ICC, trener biznesu